ترسِ مرضی در آثار فروید

Phobie
* اصطلاحی است در روان شناسی مرضی(1) که بر ترسی دلالت دارد که به صورت عارضه ای نفسانی ظاهر می شود و بنابر موقعیت های مختلف صور متفاوتی به خود می گیرد (ترس از فضای باز(2)، ترس از فضای بسته(3)و غیره).
فروید با توجه به نظریه ی خود راجع به رانش ها علل آن را نشان می دهد: ترس مرضی ناشی از فرافکنی خطری درونی و رانشی به عالم خارج است که درواقع به خطر محرومیت از ذکر و «بازگشت» آن به عالم خارج باز می گردد.
** فروید در چهارچوب هیستریِ اضطراب است که به توصیف ترس مرضی می پردازد، به خصوص در رابطه با فانتسمِ فاحشه شدن که موجب ترس از فضای باز نزد زنان هیستریک می شود.
مطالعه ی ترس مرضیِ هانس کوچک دگرگونی مهمی در نظریه ی فروید پدید می آورد، چرا که نشان می دهد چگونه اضطراب از محرومیت از ذَکَر به صورت ترس از حیوانات (ترس از اسب) درمی آید. وانگهی به مناسبت چنین مطالعه ای است که فروید عقده ی کسترسیون* را مورد بررسی قرار می دهد. در این مطالعه، حیوانی که عامل ترس کودک است، به عنوان مظهر(4) پدر یعنی عامل محرومیت از ذکر مدنظر قرار گرفته است. فروید رابطه ای اساسی میان این حیوان و آئین پرستش از توتم (5) ایجاد می کند: ترس از دریده شدن، خود درواقع ترسی درّنده است.
نظریه ی دوم فروید در باب اضطراب* سهم قاطع ترسِ مرضی را در ایجاد اضطراب معلوم می سازد. چنین به نظر می رسد که «مدعیات رانش ها فی نفسه خطری محسوب نمی شوند، بلکه برعکس، ماهیت خطرناک آن ها در این است که ترس از محرومیت از ذَکر را به عنوان خطری«واقعی» به دنبال دارند.
*** از ترسِ مرضی چنین برمی آید که گویی ضمیر ناآگاهی وجود دارد مملو از ترس، بدین معنی که ترس در عین حالی که بیان کننده ی امری ناآگاه است به پنهان کردن آن نیز می انجامد. به عبارتی دیگر دشواریِ آرزومندی انسان در این است که همواره با دشواریِ حاصلِ از کسترسیون، یعنی ترسِ محرومیت از ذَکر، مواجه می شود.

پی‌نوشت‌ها:

1.Psychopathologie
2.Agoraphobie
3.Claustrophobie
4.Symbole
5.Totémisme

منبع مقاله: اسون، پل-لوران؛ (1386)، واژگان فروید، ترجمه: کرامت موللی، تهران: نشر نی، چاپ سوم.